«قرآنی که خون عثمان بر آن چکیده در خوزستان است، به ظاهر در شوشتر، در خلوت خانه شیخ بزرگوار قطب وقت سهل بن عبد الله تستری در بقعه ای که به کوشک سهل معروف است.» اوضاع کلی ایران در دوره امویان و عباسیان دوران اموی در واقع دوران فلاکت جامعه ایرانی در همه زمینه ها بود. البته نه تنها ایرانیان، بلکه دیگر اقوام تابع امویان و حتی اکثریت اعراب نیز از حکومت آنها ناخوشنود و از سیاستشان گریزان بودند. پس از آنکه خلافت به خاندان اموی رسید اندک مصونیتی که در روزگار خلفای راشدین وجود داشت نیز از بین رفت. در این دوره امویان حکامی بر مردم گماردند که موجبات نفرت و انزجار مسلمانان را فراهم آوردند. این قبیل حکام با قساوت و بی رحمی زاید الوصفی از مردم مالیات می گرفتند و برخی از آنان چنان کشتاری به راه انداختند که در هیچ دوره ای نظیر آن مشاهده نگردید. «طرز حکومت امویان در مقام مقایسه با شیوه ای که اولین فاتحان عرب در دورة خلفای راشدین مطابق آن عمل می کردند چنان ظالمانه به نظر می آمد که هر چه به عمر حکومت اموی می گذشت گذشتة آن از حال بهتر به نظر می رسید.» در دورة امویان برای اینکه بتوانند مالیاتها را به آسانی جمع آوری کنند، تدبیری اندیشیده، و لوحه هایی از سرب تهیه کرده و بر گردن روستائیان می آویختند و مشخصات فرد و محل سکونت وی را بر روی آن نقش می کردند، و بدین ترتیب اگر فرد روستایی به ناحیة دیگری می رفت وی را بازداشت کرده به محل سکونت اولیه خود اعزام می داشتند. این لوحه ها را فقط پس از پرداخت تمام مالیات از گردنها باز می کردند و مجدداً هنگام محصول جدید آنها را می آویختند. بنابراین روستائیان، پیشه وران و اصناف ایرانی که زمانی با وعده های مساوات و عدالت اجتماعی عرب به استقبال آنها رفته بودند اکنون در بسیاری از نقاط ایران در مبارزه علیه بنی امیه هم داستان شده بودند. به طوری که در سال 67 ه.ق در خوزستان توده های عظیم ایرانی وعرب به نام خوارج ازرقی (ازراقه) با هم متحد شده و دعوی مساوات و برابری همة مسلمانان را نمودند. و نه تنها اعراب فقیر و روستائیان و پیشه وران ایرانی از این قیام پشتیبانی می کردند بلکه بخشی از ملاکین اراضی ایرانی که با فاتحان سازش نکرده بودند نیز بدان پیوستند. در آغاز سدة دوم هجری حریفان تازه ای برای خلفای اموی پیدا شدند که تقریبا از سال 102 ه.ق با موفقیت کامل به تبلیغ امر خویش پرداختند. این حریفان تازه عده ای از طرفداران خاندان بنی عباس -از قبیلة قریش- بودند. مؤسس این دسته شخصی بود به نام امام محمد بن علی -نتیجة عباس عموی حضرت محمد (ص)- که بعداً اخلاف وی به بنی عباس معروف شدند. سازمان مخفی هواداران بنی عباس در سال 106 ه.ق تشکیل شد. رهبر واقعی این سازمان بازرگانی بود ایرانی و متمول به نام بیکر بن ماهان. وی پیروانی جدی و وفادار برگزید تا به سمت مبلغ به اکناف قلمرو خلافت گسیل دارد. بهترین و مساعدترین ناحیه برای تبلیغ امر عباسیان خراسان و ماوراء النهر بود که مبلغینی به آن سوی اعزام شدند. داعیان وعده می دادند، چنانچه عباسیان پیروز گردند ایرانیان و سایر اقوام را در ادامة امور کشور و حکومت دخیل و شریک خواهند ساخت. ابوالعباس سفاح چون در سال 132 ه.ق به خلافت عباسی منصوب شد در مسجد جامع کوفه به مردم نوید داد که عباسیان بار مالیاتها و خرجها را سبک خواهند کرد. ولی ماهها و سالها بعد نشان دادند که در صدد ایفای بسیاری از مواعید خود نیستند. بنی عباس از زمان قدرت گیری (132ه.ق) تا هنگام زوال (656ه.ق) که دولت آنها به دست ایلخانان مغول بر افتاد، با فریب و دروغ وپیمان شکنی و تفرقه افکنی بر کشورهای اسلامی حکومت کردند. معهذا با روی کار آمدن خلافت عباسی تمدن و فرهنگ ایران همراه با نفوذ موالی در دنیای اسلام و در سازمان خلافت عباسی، جای خود را باز کرد و در واقع در این دوره ایرانیان اصول کشورداری خود را به خلفا آموختند، و عادات و رسوم ملی ایرانی در دورة عباسی رواج یافت. حتی در اعیاد ملی ایران مانند نوروز و مهرگان و سده از طرف خلفا جشن گرفته می شد. از همین طرف بود که بسیاری از لغات فارسی در زبان عربی رواج یافت و کتابهای پهلوی مانند خدای نامه و کارنامه و کلیله و دمنه به زبان عربی ترجمه گردید. پس از اینکه کشور ایران قریب دویست سال زیر تسلط مستقیم اعراب بود، در روزگار مأمون ایرانیان موفق شدند اولین دولت نیمه مستقل ایرانی را تاسیس کنند. با تاسیس سلسله طاهریان در 205ه.ق به دست طاهر بن حسین، مقدمه ای برای تاسیس سلسله های دیگر ایرانی و از میان بردن تدریجی سیادت و سلطه عرب فراهم شد. این سلسله ها البته غیر از سلسله های ایرانی طبرستان است که به نام اسپهبدان یا نامهای دیگر از همان انقراض ساسانیان در پشت کوههای البرز امارت می کردند و هیچ وقت به فرمان خلفا گردن ننهادند. سلسله هایی که از عهد مامون در ایران تاسیس شدند دو دسته اند: دسته اول مانند، زیدیه در طبرستان و گیلان و صفاریان و زیاریان و آل بویه، به علت گرویدن به مذهبی غیر از مذهب رسمی خلفا، سیادت روحانی خلیفه را قبول نداشتند. دسته دیگر مانند سامانیان و غزنویان و سلجوقیان، چون مذهب سنت و جماعت داشتند و بر همان مذهب خلیفه بودند او را بر خود امیرالمؤمنین می شناختند و به نام او خطبه می خواندند. در حقیقت خویشتن را از جانب او مامور و منصوب می دانستند. بطور کلی دولتهایی که در ایران تشکیل شده بودند تا سال 656ه.ق یعنی زمان سقوط بغداد به دست هلاکو خان مغول، مستقیم یا غیر مستقیم از خلیفه بغداد اطاعت می کردند.

نظرات شما عزیزان: